Gözaltına alma nedir?
Gözaltına alma, suç şüphesi üzerine yakalanan kişinin, suçu işlediğine ilişkin emarelerin varlığı halinde, Cumhuriyet Savcısının kararıyla, soruşturmanın tamamlanması amacıyla, soruşturmanın yürütülmesi açısından zorunlu olması halinde kolluk tarafından belirli bir süre alıkonulması işlemidir. Özetle; şahıs yakalandığında, savcılıkça bırakılmazsa, yazılı bir emirle gözaltına alınmıştır demektir.
Yakalama daha ziyade fiili bir durum iken; gözaltı hukuki bir işlemdir ve mutlaka Cumhuriyet Savcılığının kararını gerektirir. Gözaltı süresi kural olarak yakalanma anında itibaren 24 saattir. Gözaltı süresinin sonuna kadar kullanılması kolluğa ya da savcılığa verilmiş bir hak değildir. En kısa sürede işlemleri bitirmekle yükümlüdürler.
Gözaltına alınmak için suçu işlediğinize ilişkin emarelerin (iz, belirti, kanıt, bulgu) bulunması ve gözaltının soruşturma için zorunlu olması gerekmektedir. Yani gözaltına almak keyfi olmamalıdır.
Gözaltı süresi; yakalama anından itibaren 24 saat, Özel Mahkemeler kapsamında bir suçsa 48 saattir. Gözaltı süresine “en yakın hakim” önüne çıkarılması gereken süre eklenir. Bu süre (yolda geçmesi için öngörülen süre) 12 saati geçemez. 12 saat kolluğa tanınmış bir ek süre değildir.
Toplu suçlarda; (üç veya daha fazla kişice işlendiği iddia edilen suçlarda),
– Delillerin toplanmasındaki güçlük,
Veya
– Şüpheli sayısının çokluğu nedeniyle;
Cumhuriyet savcısı, gözaltı süresinin her defasında bir günü geçmemek kaydıyla, üç gün süreyle uzatılmasına dair yazılı emir verebilir.
Bu konuda Çocuklar için özel düzenleme bulunmaktadır. 12 yaşın altındaki çocuklar suç soruşturması nedeniyle yakalanamaz, gözaltına alınamaz. 12 -18 yaş arası çocuklar yakalandıklarında “derhal” savcılığa gönderilir, soruşturma işlemleri bizzat savcı tarafından yapılır.
- Çocuklar savcı huzuruna çıkarılıncaya kadar kolluğun çocuk biriminde tutulur
- Çocuk birimi yoksa yetişkinlerden ayrı bir yerde tutulur.
- Suça sürüklenen çocuk hakkındaki soruşturma çocuk bürosunda görevli Cumhuriyet savcısı tarafından bizzat yapılır.
- Çocuklara zincir, kelepçe ve benzeri aletler takılamaz
- Ancak; zorunlu hallerde çocuğun kaçmasını, kendisinin veya başkalarının hayat veya beden bütünlüklerini bakımından doğabilecek tehlikeleri önlemek için kolluk tarafından gerekli önlem alınabilir.
Gözaltında iken varolan haklar şunlardır:
a) Yakınlarınıza haber verilmesi hakkı,
b) Bir avukatın hukuksal yardımından yararlanma hakkı,
c) Haklarınız ve ne ile suçlandığınız hakkında bilgilendirilme,
d) Bir doktor tarafından muayene edilme hakkı,
e) Üzerinize atılı suçla ilgili bilgi vermeme-susma hakkı
f) Gözaltı işlemine karşı itiraz etme hakkı
Bu haklarınızı ezberlemeniz gerekmiyor, yazılı olarak bu haklarınızın sayıldığı bir liste size zaten verilmek zorundadır.Avukata erişim hakkı hiçbir şekildeengellenemez veya kısıtlanamaz. Avukatın hukuksal yardımından yararlanma ;
- Sizinle görüşme,
- İfade ve sorgu sırasında yanınızda bulunma,
- Yer gösterme-keşif-teşhis gibi işlemlere katılmayı kapsar.
Avukatınızla görüşme hakkınız sınırlı sayıda değildir, aynı gün içinde ihtiyaç duyduğunuz kadar sıklıkta avukatınızın çağrılmasını isteyebilirsiniz!
Ancak, Terörle Mücadele Kanunu(Özel Yetkili Mahkemelerce bakılan suçlar) kapsamında yakalanmışsanız, bu kapsamdaki suçlar açısından avukatla görüşme hakkınız hakim kararıyla 24 saat süreyle kısıtlanabilir, fakat bu süre içinde ifadeniz alınamaz.
Terörle Mücadele Kanunu çerçevesinde yürütülen soruşturmalarda ifade alma sırasında avukat sayısı 1 ile sınırlandırılmıştır. Savcılığın tutuklanma talebini incelemekle görevli mahkeme sorgusunda ise en fazla 3 avukat hazır bulunabilir.
Avukat ile görüşme denetime tabi değildir. Avukatla, her zaman ve kimsenin duyamayacağı bir biçimde görüşme hakkına sahipsiniz. Avukatınızın size verdiği belgeler ve yaptığınız yazışmalar, kural olarak, denetime tabi tutulamaz.
Zorunlu avukat
18 yaşından küçükseniz, sağır veya dilsizseniz, cezasının alt sınırı 5 yıl olan bir suç isnat ediliyorsa, tutuklamaya sevk edilmişseniz avukat olmadan ifadeniz alınamaz.
Doktor muayene hakkı
- Gözaltına alındığınızda,
- Gözaltı süreniz uzatıldığında,
- Emniyet birimleri arasında yer değiştirildiğinde,
- Gözaltında bulunduğunuz şube veya şehir değişiyorsa,
- Gözaltı sonrası mahkemeye sevkiniz öncesinde,
- Serbest bırakılmadan önce, böyle bir talebiniz olmasa bile doktor muayenesinden geçmeniz gerekmektedir.
Bu durumlar dışında;
- Yakalanırken veya gözaltındayken işkence gördüyseniz,
- Gözaltındayken, sağlık durumunuzda bozulma olduysa doktor kontrolünden geçme talebinde bulunabilirsiniz.
Muayene esnasında dikkat edilmesi gerekenler
Doktorunuzla yalnız görüşün. İçeriye kolluk giriyorsa çıkarılmasını talep edin, bu mümkün olmuyorsa avukatınızın da gelmesini isteyin ve tutanağa hazır bulunanları yazdırın. Böylelikle talebinize rağmen kolluğun dışarı çıkmadığı kayıt altına alınmış olacaktır. Giriş raporunuzun bir örneğini almayı unutmayın. Bu rapor size verilmek zorundadır.
Yazılı onayınız olmadan vücudunuzdan kan veya doku örneği alınamaz. Bu konuda onayınız yok ise bunu belgeye mutlaka geçirtin. Durumla ilgili çıkış raporunuzu savcıdan talep edin! Fotoğraf çekmek ve parmak izi almak için hakim kararına gerek yoktur, zorla yapılabilir. Buna karşın kan ve doku örneği alınması için hakim kararı gereklidir.
Bilgilendirme hakkı
Yakalandığınız anda, haklarınız ve suçlamaya ilişkin olarak yapılan bildirim yazılı olmak zorundadır. Yazılı yapılması mümkün değilse sözlü olarak derhal bildirim yapılmalıdır. Bu bildirim anlayacağınız vir dilde ve şekilde yapılmalıdır.
Susma hakkı
Hakkınızdaki suçlamalarla ilgili bilgi vermeme(susma) hakkına sahipsiniz. Ancak susma hakkı kimlik bilgilerini kapsamaz. Kimlik bilgisini vermemek kabahati kimlik bilgisi ile ilgili yalan beyanda bulunmak ise suçtur. Susma hakkı tüm sorular için kullanılabilir. Kısmi olarak da kullanılabilir. İstediğiniz soruya cevap verip istediğiniz soruya cevap vermek istemeyebilirsiniz.
İtiraz hakkı
Yakalama işlemine, gözaltı kararına, gözaltı süresinin uzatılması kararına itiraz edebilirsiniz. İtirazınızı;
- İfade sırasında talepte bulunarak ve bunun tutanağa geçmesini sağlayarak,
- Dilekçe vererek,
- İtirazınızı kolluk aracılığı ile yapmışsanız talebiniz en seri şekilde/derhal sulh ceza hakimine ulaştırılmak zorundadır.
İşkence
Kolluk, size karşı insan onuruyla bağdaşmayan, bedensel veya ruhsal yönden acı çekmenize ya da algılamanıza neden olan, irade yeteneğinizin etkilenmesine, aşağılanmanıza yol açan söz ve davranışlarda bulunuyorsa bunun adı işkencedir.
İşkence iddianız varsa bunu mutlaka rapora geçirtin, vücudunuzdaki bütün işkence izlerini nedenleri ile birlikte rapor ettirin.
Yakalama işlemi tamamlanmış yahut hakkında gözaltı kararı verilmiş bir kişiye;
** vurmak,
** itmek,
** tükürmek,
** hakaret etmek,
** üstüne su dökmek,
** saçını çekmek,
**tehdit etmek,
**cinsel veya sosyal açıdan taciz etmek,
**gerekmediği halde sürekli dokunmak,
**belli bir pozisyonda durmaya zorlamak,
** tuvalete çıkarmamak,
**ayakta bekletmek,
**uyutmamak, su/yemek vermemek,
**yüksek ışığa ve sese maruz bırakmak,
**çok sıcak, çok soğuk mekanda durmaya zorlamak,
**soğuktan korunmak için gerekli eşyayı temin etmemek gibi davranışların tamamı işkencedir.
İfade alma
Şüpheli, ifadesi alınırken; kimliğine ilişkin soruları doğru olarak yanıtlamak zorundadır. Kendisine hakları yeniden hatırlatılır. Ayrıca, kendisine şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını isteyebileceği ve lehine olan hususları ileri sürebileceği hatırlatılır.
İfade tutanağı
İfade bir tutanağa bağlanır. Bu tutanakta;
– İfade işleminin yapıldığı yer/tarih ve saati,
– İşleme katılanların isim ve imzası,- İmzadan çekinmeniz halinde bunun nedenleri bulunmalıdır.
İfade almada yasak usuller
Şüphelinin beyanı özgür iradesine göre dayanmalıdır. Bunu engelleyici;
-işkence
-aldatma
-kanuna aykırı bir yarar vaadi yasaktır. Yasak usuller ile elde edilen ifadeler rıza ile verilmiş olsa dahi delil olarak değerlendirilemez.
Gözaltının sonlanması
Gözaltındaki bütün işlemleriniz tamamlandıktan sonra doğrudan bırakılabilirsiniz. Savcı tarafından çağrılarak yeniden ifadeniz alınabilir. Savcı ifadenizi aldıktan sonra sizi serbest bırakabilir veya tutuklanmanız istemiyle hakime sevk edebilir. Savcı tarafından tutuklanma istemi ile hakime sevk edildiyseniz, yanınızda avukat bulunması zorunludur. Gözaltında bulunduğunuz süre yakalanma anınızda başlayıp, hakim karşısına çıkartılıp kimliğinizin tespit edildiği anda biter. Hakim suçlama ile ilgili olarak gözaltına alma süresi boyunca uğradığınız bütün hak ihlallerini, itiraz ve şikayetlerinizi hakime anlatmalı ve tutanağa geçirtmelisiniz. Şahsın üzerinde fiziksel bir yaralanma izi varsa bunu da hakime göstermekten çekinmemelidir. Sonuç olarak koşulları varsa tutuklanmasına, salıverilmesine veya adli kontrol ile salıverilmesine karar verilir.
